Het marktgebouw (forum) of trainingscomplex (campus) bij het kamp van het tiende legioen in Nijmegen
De reconstructie die Kees Peterse maakte van dit gebouw laat een complex zien van een verrassende omvang en monumentaliteit. Indrukwekkend zijn naast het enorme oppervlak vooral ook de proporties van de grote hal of basilica aan de achterzijde. Deze nieuwe beelden voeden de discussie over wat de functie van dit enorme gebouw kan zijn geweest.
Direct buiten de oostelijke toegangspoort van het Nijmeegse legioenskamp lag een groot rechthoekig bouwcomplex, dat een oppervlak besloeg van 137 x 166 m. Vergelijkbare complexen zijn aangetroffen in de directe omgeving van enkele andere legioenskampen elders in de Romeinse wereld. Ook daar behoren ze tot de bebouwing van het kampdorp (canabae legionis), de burgerlijke nederzetting die rondom een legioenskamp tot ontwikkeling kwam. Hier woonden en werkten vooral handelaren en ambachtslieden en andere mensen die diensten leverden aan de legioensoldaten.
Het oostelijke deel van het complex is onderzocht tijdens opgravingen in de jaren 1973-1979. Pas toen ook het westelijke deel in 1997-1999 kon worden opgegraven, kon de volle omvang van het gebouw worden vastgesteld.
Links: plattegrond van de legioensvesting (bruin) en het kampdorp (beige) met enkele van de wegen (stippellijn = reconstructie). 1 = marktgebouw of trainingscomplex; 2 = amfitheater. Naar W. Willems & H. van Enckevort, Ulpia Noviomagus. Roman Nijmegen, 2009, 25, Fig. 7.
Rechts: plattegrond van het marktgebouw of trainingscomplex, zoals gereconstrueerd door Kees Peterse. Tekening Gerard Jonker.
Eerste ontwerpschetsen van de reconstructie van het marktgebouw / trainingscomplex. Tekeningen Kees Peterse.
Reconstructie
In opdracht van Museum Het Valkhof heeft Kees Peterse in 2005 een reconstructie gemaakt van het gebouwcomplex. De reconstructie is in het museum gepresenteerd in de vorm van een reeks computerstills en een computeranimatie. In opdracht van de gemeente Nijmegen heeft hij in 2009 een van de twee zuilen gereconstrueerd die mogelijk op het binnenplein hebben gestaan. Een reconstructie van de zuil op ware grootte in moderne materialen heeft vervolgens in 2011 op de oorspronkelijke locatie een plaats gekregen in de woonwijk die op het terrein is gebouwd.
Uit de funderingsresten van het gebouw heeft Kees Peterse een over de lengteas symmetrische plattegrond kunnen reconstrueren. Opvallend daarin zijn de langgerekte, circa 8 meter brede hallen aan de lange zijden en de circa 13,5 meter brede hal met centrale apsis aan de achterzijde. Sporen van scheidingswanden zijn in deze hallen niet aangetroffen en vermoedelijk waren ze over de volle lengte open. Een ruim 5 meter brede strook met afwisselend grotere en kleinere ruimtes loopt aan de zijde van het binnenterrein voorlangs de achterste hal. De drie kleinere ruimtes zijn geïnterpreteerd als doorgangen naar de grote hal.
Gereconstrueerde plattegrond van het marktgebouw of trainingscomplex (tekening Gerard Jonker). De gekleurde vlakken verbeelden de houten platforms die mogelijk op het binnenterrein waren aangebracht.
De vleugel aan de voorzijde heeft in de reconstructie een centrale wand met drie doorgangen naar het binnenterrein en een zuilengang als front. Op de fundering aan de binnenzijde van de centrale wand is een wand gereconstrueerd met naar het binnenterrein een bekleding van halfzuilen op een doorlopende lage sokkel en met grote openingen tussen de halfzuilen die met luiken afsluitbaar zijn. Deze wand loopt door langs de lange zijden van het binnenterrein en vormt zo aan drie zijden een verbindingsgang van circa 4,5 meter breed. In de reconstructie heeft deze gang aan de zijde van de achterste vleugel de vorm gekregen van een open zuilengang met zuilen op doorlopende lage sokkels, die de zuilengang aan het gebouwfront herhaalt.
In de plattegrond vormt de grote hal achterin het meest monumentale deel van het gebouw. Dat is niet alleen zichtbaar in de afmetingen, maar ook in de apsis die hier aan het uiteinde van de lengteas is toegevoegd. In de reconstructie is de hal ook het hoogste gebouwdeel, met een nokhoogte van bijna 20,5 meter. In het gevelaanzicht vanaf het binnenterrein is de centrale toegang tot de grote hal architectonisch benadrukt met een façade van vier Korinthische zuilen die een driehoekig gevelveld dragen. Op een hoger niveau wordt dit gevelveld herhaald aan de voorzijde van een zadeldakconstructie haaks op de noklijn van het dak boven de hal. Ook de toegangen aan weerszijden zijn met kleinere gevelvelden in de dakconstructie geaccentueerd.
Gereconstrueerd aanzicht van het marktgebouw of trainingscomplex vanuit het noorden. Computerstill Gerard Jonker.
Gereconstrueerd aanzicht van de gevel van de grote hal vanaf de overzijde van het binnenplein. Computerstill Gerard Jonker.
Op het binnenterrein zijn over een groot deel van het oppervlak sporen gevonden van meer dan 50.000 palen die hier in de bodem hebben gestaan. Volgens een verklaring zouden ze hebben gediend als dragers van een enorm houten plankier, dat een droog en schoon platform moest bieden voor het houden van markten. Deze verklaring is door Kees Peterse in zijn reconstructie verwerkt. Een andere theorie gaat eveneens uit van een economische functie van het gebouw en ziet in de paalsporen resten van tijdelijke ‘veeboxen’, die bij regelmatig gehouden veemarkten op het binnenterrein zouden zijn ingericht. Als het gebouw heeft gediend als trainingscomplex, kunnen de palen worden verklaard als toestellen voor de individuele wapentraining van de legioensoldaten.
Midden op het binnenterrein zijn twee min of meer cirkelvormige concentraties van baksteenpuin aangetroffen. Deze zijn geïnterpreteerd als funderingen voor monumenten in de vorm van een zuil met bovenop een beeld. Ook deze interpretatie heeft Kees Peterse in zijn reconstructie opgenomen.
Gereconstrueerd buitenaanzicht van het marktgebouw of trainingscomplex vanuit het zuidoosten, met links de grote hal met apsis. Computerstill Gerard Jonker.
Gereconstrueerd interieur van de grote hal van het marktgebouw of trainingscomplex, met links zicht in de apsis vanuit de centrale toegang. Computerstill Gerard Jonker.
Klik hier om terug te keren naar de reconstructies steenbouw